ශ්‍රී ලංකාවට බුදු දහම පැමිණීම දිවයිනේ ඉතිහාසයේ ඉතා වැදගත් සිදුවීම්වලින් එකකි. එය සහස්‍ර දෙකකට වැඩි කාලයක් පුරා එහි සංස්කෘතිය, කලාව, ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ජීවන රටාව වෙනස් කළේය. මෙය බුදුන් වහන්සේගේ ඉගැන්වීම් ලංකා දේශයට ළඟා වූ ආකාරය පිළිබඳ කතාවයි.
මෙහෙවර ආරම්භය
ක්‍රි.පූ. 3 වැනි සියවසේදී, ඉන්දියාවේ අශෝක අධිරාජයා, ලේ වැකි කාලිංග යුද්ධයෙන් පසු බුදු දහම වැළඳගෙන, බුදුන් වහන්සේගේ සාමය සහ දයාව පිළිබඳ පණිවිඩය ආසියාව පුරා ව්‍යාප්ත කිරීමට තීරණය කළේය. ඔහු විවිධ ප්‍රදේශ නවයකට දූත මෙහෙවර යැවූ අතර, ශ්‍රී ලංකාවට (එවකට ලංකාව හෝ තම්බපණ්ණි ලෙස හැඳින්වූ) දූත මෙහෙවර භාර දුන්නේ ඔහුගේම පුත් අරහත් මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේටය.
ලංකාවට ගමන
ශ්‍රී ලංකාවේ පැරණි වංශකථාවක් වන මහාවංශයට අනුව, අරහත් මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේ සහ උන්වහන්සේගේ පිරිස සාමාන්‍ය ක්‍රමවලින් ගමන් නොකළහ. භාවනාවෙන් ලබාගත් අද්භූත බලයන් තුළින්, ඔවුන් ඉන්දියාව සහ ශ්‍රී ලංකාව අතර මුහුදු සන්ධිය හරහා අහසින් පියාසර කළහ.
පොසොන් (ජුනි) මස පුර පසළොස්වක පොහෝ දින, ඔවුන් අනුරාධපුර අගනුවර සිට සැතපුම් 8ක් පමණ දුරින් පිහිටි මිහින්තලා කන්දට වැඩම කළහ.
රාජකීය හමුවීම
සිදුවීමට නියමිත වැදගත් සිදුවීම ගැන නොදැන සිටි දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා මිහින්තලා කන්දේ රාජකීය දඩයමක නිරතව සිටියේය. ඔහු මුවකු පසුපස හඹා යද්දී, එම සත්වයා අද්භූත ලෙස රජතුමාව භික්ෂූන් වහන්සේලා පිරිසක් හමුවූ එළිමහන් ස්ථානයකට ගෙන ගියේය.
ප්‍රඥාව පරීක්ෂා කිරීම
මිහිඳු හිමියන්, රජතුමාව හඳුනාගෙන, වහාම ධර්මය දේශනා නොකළහ. ඒ වෙනුවට, උන්වහන්සේ ප්‍රශ්න මාලාවකින් රජතුමාගේ බුද්ධිය පරීක්ෂා කළහ:
මිහිඳු හිමි: “රජතුමනි, මේ ගස කුමක්ද?” රජතුමා: “මේ ගස අඹ ගසක්.” මිහිඳු හිමි: “මේ අඹ ගස හැර වෙනත් අඹ ගසක් තිබේද?” රජතුමා: “බොහෝ අඹ ගස් තිබේ.” මිහිඳු හිමි: “මේ අඹ ගස සහ අනෙකුත් අඹ ගස් හැර වෙනත් ගස් තිබේද?” රජතුමා: “තවත් බොහෝ ගස් තිබේ, නමුත් ඒවා අඹ ගස් නොවේ.” මිහිඳු හිමි: “අනෙකුත් ගස් සහ අඹ ගස් හැර වෙනත් ගස් තිබේද?” රජතුමා (කල්පනා කිරීමෙන් පසු): “මේ අඹ ගස පමණි.”
බුදු දහමේ සියුම් ඉගැන්වීම් අවබෝධ කර ගැනීමට රජතුමාට ප්‍රමාණවත් ප්‍රඥාවක් ඇති බවට සෑහීමකට පත් වූ මිහිඳු හිමියන්, සිය පළමු ධර්ම දේශනාව ආරම්භ කළහ.
පළමු ධර්ම දේශනාව
මිහින්තලාවේ ගස් යට සිටගෙන, මිහිඳු හිමියන් රජතුමාට සහ ඔහුගේ පිරිසට චුල්ලහත්ථිපදෝපම සූත්‍රය දේශනා කළහ. මෙම දේශනාව දුක, එහි හේතුව, එහි නිරෝධය සහ විමුක්තියට මඟ පිළිබඳ බුදුන් වහන්සේගේ ඉගැන්වීම් පැහැදිලි කළේය.
මිහිඳු හිමියන් දේශනා කරන විට, රජතුමා සහ ඔහුගේ විෂයයන් හතළිස් දහසක් බුද්ධත්වයේ පළමු අවධියට පත් වූ අතර, ධර්මයේ සත්‍යය අවබෝධ කරගත් සෝතාපන්න (සෝතාපන්න) බවට පත් වූහ.
රාජකීය පරිවර්තනය
තමන් ඇසූ දේවලින් විස්මයට පත් වූ දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා මිහිඳු හිමියන්ට අනුරාධපුරයට වැඩම කරන ලෙස ආරාධනා කළේය. පසුදා, රජතුමා සිය රාජ සභාව සහ පුරවැසියන් රාජකීය උද්‍යානය වූ මහමෙව්නා උයනට රැස් කළ අතර, එහිදී මිහිඳු හිමියන් තවත් ධර්ම දේශනාවක් පැවැත්වූහ.
එහි බලපෑම ගැඹුරු විය:
- රජතුමා සිය රාජකීය උයන විහාරයක් ලෙස පූජා කළේය (එය පසුව මහාවිහාරය බවට පත් විය)
- කුමාරවරුන් සහ ප්‍රභූන් භික්ෂූන් ලෙස පැවිදි වූහ
- දහස් ගණන් පුරවැසියන් නව ආගම වැළඳ ගත්හ
- රැජින සහ රාජ සභාවේ කාන්තාවන් භික්ෂුණී ශාසනය ඉල්ලා සිටියහ
පූජනීය බෝධි වෘක්ෂය
භික්ෂුණී ශාසනයේ අවශ්‍යතාවය හඳුනාගෙන, අශෝක අධිරාජයා වෙත පණිවිඩයක් යවා, ඔහුගේ දියණිය වූ සංඝමිත්තා තෙරණිය ශ්‍රී ලංකාවට වැඩම කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. ඇය වටිනා තෑග්ගක් රැගෙන පැමිණියාය: බුදුන් වහන්සේ බුද්ධත්වය ලැබූ එම බෝධි වෘක්ෂයෙන් දළුලූ බෝධි අංකුරයක්.
අනුරාධපුරයේ මෙම වෘක්ෂය රෝපණය කිරීම සංකේතාත්මක ක්‍රියාවක් බවට පත් විය—බුදු දහම දැන් ශ්‍රී ලංකා භූමියේ මුල් බැස තිබුණි. වසර 2,300කට වඩා වැඩි කාලයක් ගත වී ඇතත්, ලොව පැරණිතම ඓතිහාසික වශයෙන් සත්‍යාපනය කරන ලද වෘක්ෂය වන එම ජය ශ්‍රී මහා බෝධි වෘක්ෂය අදටත් ජීවමානව පවතී.
ජාතියක පරිවර්තනය
මිහිඳු හිමියන්ගේ වැඩම කිරීම ශ්‍රී ලංකා ශිෂ්ටාචාරයේ සම්පූර්ණ පරිවර්තනයක් වේගවත් කළේය:
ක්ෂණික වෙනස්කම්:
- පළමු බෞද්ධ විහාරාරාම ඉදිකිරීම
- සංඝ ශාසනය (භික්ෂු ප්‍රජාව) පිහිටුවීම
- බෞද්ධ අධ්‍යාපන මධ්‍යස්ථාන නිර්මාණය කිරීම
- පාලි සාහිත්‍යය සංවර්ධනය කිරීම
දීර්ඝකාලීන බලපෑම:
- බුදු දහම ශ්‍රී ලංකා අනන්‍යතාවයේ කේන්ද්‍රය බවට පත් විය
- දිවයින ථේරවාද බුදු දහමේ බලකොටුවක් බවට පත් විය
- බෞද්ධ වටිනාකම් නීතිය, පාලනය සහ සමාජ ව්‍යුහයන් හැඩගැස්වීය
- කලාව සහ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය බෞද්ධ තේමා වටා පරිණාමය විය
උරුමය
අදටත් මිහින්තලය පූජනීය වන්දනා ස්ථානයකි. සෑම වසරකම, පොසොන් පුර පසළොස්වක පොහෝ දින, මිහිඳු හිමියන්ගේ වැඩම කිරීම සැමරීම සඳහා ලක්ෂ සංඛ්‍යාත ශ්‍රී ලාංකිකයෝ කන්දේ පඩිපෙළ නගිති.
අරහත් මිහිඳු හිමියන්ගේ මෙහෙවර සිතා ගැනීමට නොහැකි තරම් සාර්ථක විය. ශ්‍රී ලංකාව බුදු දහම වැළඳ ගත්තේ පමණක් නොව—එහි ආරක්ෂකයා බවට පත් විය. ඉන්දියාවේ බුදු දහම පිරිහුණු විට, ඉගැන්වීම් සහ ග්‍රන්ථ සංරක්ෂණය කළේ ශ්‍රී ලාංකික භික්ෂූන් වහන්සේලාය. බුදු දහම ගෝලීය වශයෙන් පුනර්ජීවනය වූ විට, ශ්‍රී ලාංකේය ශාස්ත්‍රීය දැනුම සහ පිළිවෙත් ඒ සඳහා පදනම සපයන ලදී.
අද මිහින්තලය
මිහින්තලයට පැමිණෙන අමුත්තන්ට තවමත් පුරාණ ගල් පඩිපෙළ දිගේ ගමන් කිරීමට, මුල් කාලීන භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ ලෙන් වාසස්ථාන ගවේෂණය කිරීමට, විහාරාරාම සහ ස්තූපවල නටබුන් දැකීමට, සහ සම්ප්‍රදායට අනුව මිහිඳු හිමියන් රජතුමාව හමුවූ නිශ්චිත ස්ථානයේ සිටීමට හැකිය.
මෙම ස්ථානයේ අන්තර්ගත වේ:
- අම්බස්තල දාගැබ (පළමු ධර්ම දේශනාව සිහිපත් කරයි)
- මහසෑය දාගැබ (මිහිඳු හිමියන්ගේ ධාතු අඩංගු වේ)
- පුරාණ රෝහල් නටබුන්
- භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ භාවනා ලෙන්
- ඇත් වෙහෙර ස්තූපය
මිහින්තලයේ සිට අනුරාධපුරය දෙසට තැනිතලා දෙස බලන විට, රජුගේ දඩයමක් සියවස් ගණනාවක් පුරා දෝංකාර දෙන ආධ්‍යාත්මික පිබිදීමක් බවට පත් වූ ඒ දෛවෝපගත දිනය සිතින් මවාගත හැකිය.
නිගමනය
බුදු දහම පැමිණීම හුදෙක් ආගමික පරිවර්තනයක් පමණක් නොව—එය නව ශිෂ්ටාචාරයක ආරම්භය විය. මිහින්තලා කන්දේ එම මොහොතේ සිට, ශ්‍රී ලංකාවේ ඉරණම බුදුන් වහන්සේගේ ඉගැන්වීම් සමඟ සදහටම බැඳී ගිය අතර, සහස්‍ර දෙකකට වැඩි කාලයක් පුරා පවතින සහ අදටත් සමෘද්ධිමත් වන අද්විතීය බෞද්ධ සංස්කෘතියක් නිර්මාණය විය.